जेष्ठ २९, २०७९  |  मेन्सुरा भट्टराई

हाइड्रोपोनिक्स

 

 हाइड्रोपोनिक्स भनेको जब बिरुवाहरू माटोको सट्टा पोषक तत्वको मिश्रणमा हुर्काइन्छ। बिरुवाहरूको जराहरूले  माटोबाट पोषक तत्वहरू प्राप्त गर्नुको सट्टा, हाइड्रोपोनिक प्रणालीमा, जराहरू तरल घोलमा बढ्छन, जसमा स्वस्थ बिरुवाहरूको लागि आवश्यक सबै पोषक तत्वहरू हुन्छ। बाहिर पनि हाइड्रोपोनिक प्रणालीमा बिरुवाहरू उब्जाउन सम्भव हुन्छ, तर हाइड्रोपोनिक प्रणालीको विशाल बहुमत ग्रीनहाउस वा अन्य भित्री ठाउँहरूमा प्रयोग गरिन्छ।

 

हाइड्रोपोनिक्सले कसरी काम गर्छ?

"हाइड्रोपोनिक्स" शब्दले मूल रूपमा, पानी (हाइड्रो) ले हाइड्रोपोनिक बगैंचामा काम वा श्रम गर्छ भन्ने जनाउछ । बढ्नको लागि, बिरुवाहरूलाई केही आवश्यक तत्वहरू चाहिन्छ: प्रकाश, कार्बन डाइअक्साइड (जसलाई तिनीहरू सामान्यतया वातावरणमा वायु प्रवाहबाट प्राप्त हुन्छन्), पानी र पोषक तत्वहरू। परम्परागत बगैंचामा, बिरुवाहरूले माटोबाट आवश्यक पोषक तत्वहरू पाउँछन्। हाइड्रोपोनिक्समा, बिरुवाहरूले माटोबाट पोषक तत्वहरू अवशोषित गर्नुको सट्टा, ती पोषक तत्वहरूलाई तरल पोषक तत्वको घोलबाट सोस्छन्, जुन पानीमा मिसिन्छ।

हाइड्रोपोनिक प्रणालीको आधारभूत अवयवहरू

सबै हाइड्रोपोनिक्स प्रणालीहरू एउटै हुँदैनन्, तर तिनीहरू सबैमा केही साधारण आधारभूत घटकहरू हुन्छन्। तिनीहरू सबैमा कुनै न कुनै प्रकारको ट्रे हुन्छ जहाँ बिरुवाहरू वास्तवमा बढ्छन्। केही प्रणालीहरूमा, यी ट्रेहरूमा केवल पानी र तरल पोषक तत्वहरू हुन्छन्, र अन्य प्रणालीहरूमा बिरुवाहरू बालुवा, चट्टान वा ऊन जस्ता गैर-माटो सामग्रीमा बढ्छन्।

केही प्रणालीहरूमा पम्पहरू समावेश हुन्छ जुन पोषक तत्वको समाधानलाई सँधै गतिमा राख्नको लागि आवस्यक हुन्छ ।

हाइड्रोपोनिक प्रणालीमा सामान्यतया बत्तीहरू पनि हुन्छन्। प्रायजसो, ठूला हाइड्रोपोनिक्स प्रणालीहरूमा केही प्रकारको सफ्टवेयर हुन्छ जसले बिरुवाहरूलाई निगरानी गर्छ र तिनीहरूको ट्रयाक राख्छ। साना प्रणालीहरू पनि पानी र प्रकाश प्रयोगको लागि नियमित तालिका राख्न टाइमरहरूमा भर पर्छन्। निस्सन्देह, कुनै पनि हाइड्रोपोनिक्स प्रणालीको सबैभन्दा महत्त्वपूर्ण तत्व भनेको पोषक तत्वको घोल हो, जुन पानीमा मिलाईन्छ छ।

हाइड्रोपोनिक प्रणाली को प्रकार

·         पोषक फिल्म (Nutrient flim)

·         Ebb र प्रवाह

·         विक (Wick)

·         डीप वाटर कल्चर (DWC)

 

पोषक फिल्म (Nutrient flim)

आज प्रयोगमा रहेको हाइड्रोपोनिक्स प्रणालीको सबैभन्दा सामान्य प्रकार यहि हो जसले पोषक फिल्म प्रविधि प्रयोग गर्दछ। यस पोषक फिलिम प्रणालीमा ट्रेमा बिरुवाहरू रहन्छन जुन थोरै झुकेको हुन्छ र पोषक तत्व समाधान भण्डारको माथि राखिएको हुन्छ।

पोषक तत्वको घोलको भण्डारबाट ट्रेहरूमा पानी पम्प गरिन्छ। ट्रेहरू झुकेको हुनाले, यो पौष्टिक फिल्म प्रविधिले पानीको पातलो धारालाई बिरुवाको जरामा बगाउछ l यो पूर्ण रूपमा बन्द प्रणाली हो।

Ebb र प्रवाह

यस हाइड्रोपोनिक प्रणालीमा, जरामा पानीको निरन्तर प्रवाह हुनुको सट्टा, बिरुवाको जराहरू पोषक/पानी मिश्रणले भरिन्छन् । मिश्रण पुन: प्रयोग गर्नको लागि मिश्रण लगातार तलको पोषक तत्वको मिश्रण भण्डारमा पुर्याईन्छ । 

विक (Wick)

विक प्रणालीमा अन्य दुई प्रणालीहरू जस्तै ट्रे माथि र पोषक तत्व भण्डार तल सेटअप हुन्छ, तर यसमा जरालाई एंकर गर्न मद्दत गर्न बालुवा, चट्टान, ऊन वा माटोको बलहरू जस्ता गैर-माटो माध्यम चाहिन्छ। पौष्टिक तत्व/पानी मिश्रण भण्डारबाट ट्रेको जरासम्म विक वा तारको टुक्रा मार्फत पठाइन्छ। यो प्रणालीलाई विद्युतीय पानी पम्प प्रयोग गर्न आवश्यक छैन।

डीप वाटर कल्चर (DWC)

 

यो तपाईंले घरमै निर्माण र मर्मत गर्न सक्ने हाइड्रोपोनिक प्रणालीको सबैभन्दा सजिलो प्रकार हो। यस प्रणालीमा, बिरुवाहरूको जराहरू सिधै पोषक तत्व युक्त पानीमा डुबेर हुर्कन्छ। घरेलु उत्पादकहरूको लागि, यो ठूलो अपारदर्शी भण्डारण कन्टेनर वा बाल्टिनहरूमा बढाएर हासिल गर्न सकिन्छ।

चल्ने भागहरू वा पुन: परिक्रमा जाने पानी नभएकाले DWC प्रणाली निर्माण गर्न सरल र सस्तो हुन्छ। DWC प्रणालीहरमा पानी पुन: परिसंचरण हुँदैन, यो बिरुवाको जीवनको सम्पूर्ण अवधिको लागि जलाशयमा बसिरहन्छ। DWC प्रणालीमा airstone अथवा पम्प प्रयोग गरेर (माछा ट्याङ्कीहरूमा प्रयोग गरिने) पानीमा अक्सिजनको मात्रा रहेको सुनिश्चित गर्न सकिन्छ ।

DWC प्रणालीमा के रोप्न सकिन्छ ?

DWC प्रणालीमा उब्जाउने उत्कृष्ट बालीहरू सलाद साग, चार्ड, तुलसी आदि हुन्। यी सबै बिरुवाहरू हुन् जुन धेरै भारी छैनन्। DWC प्रणालीहरूमा टमाटर जस्ता अग्लो बिरुवाहरू बढ्न गाह्रो हुन सक्छ, यदि तपाईंले तिनीहरूलाई बढाउनु भयो भने, तपाईंलाई बिरुवालाई सीधा राख्नको लागि सही समर्थन चाहिन्छ।

सामग्री:

भण्डारण कन्टेनर वा बाल्टिन, नेट बर्तनहरू, Airstone र एयरपम्प, कडा पानी र तरल पोषक तत्व (A & B), pH मिटर, नाप्ने बिकर, पिपेटहरू, ड्रिल,  इत्यादी l

विधि:

1.      प्रणालीको लागि उपयुक्त कन्टेनर फेला पार्नुहोस्

2.      कन्टेनरको ढक्कनमा प्वालहरू ड्रिल गर्नुहोस्

3.      एयरपम्प राख्ने

4.      जलाशय भर्नुहोस्, पोषक तत्वहरू थप्नुहोस् र pH समायोजन गर्नुहोस्

फाइदाहरु

·         अधिक बिरुवा घनत्व

·         उच्च फसल उपज

·         पानीको बचत

बेफाइदाहरू

·         ठूलो प्रारम्भिक लगानी

·         उच्च ऊर्जा लागत

·         प्राविधिक सीप आवश्यक 

प्रकाशित : जेष्ठ २९, २०७९